RADZIONKÓW – MOJE MIASTO

?Nie masz ziemi wybranej, masz tylko ziemię przeznaczoną??

Ten wymowny fragment wiersza Kazimierza Wierzyńskiego stał się dla mnie inspiracją, aby wszystkim miłym Czytelnikom CONCHY przybliżyć moje miasto ? RADZIONKÓW.

Miejsce to dla mnie niepowtarzalne, swojskie i bardzo bliskie?Bez wątpienia to moja ziemia przeznaczona!

Bardzo trudno, w formie atrakcyjnej, przedstawić dzieje miejsca, którego historia rozpoczyna się aż w odległym średniowieczu. Mimo to, spróbuję, łącząc tradycyjne opowiadanie z prezentacją fotograficzną oraz odnośnikami internetowymi.

r1

Radzionków leży na tzw. Garbie Tarnogórskim, stanowiącym część Wyżyny Śląskiej.
Zajmuje powierzchnię około 13,2 kilometrów kwadratowych, na których zamieszkuje prawie 18 000 osób.

r2

Kompozycja zdjęcia odpowiada mniej więcej mojemu widokowi z okna (pomijając różnicę wysokości). Na horyzoncie widoczne jest najwyższe wzniesienie w okolicy ? Księża Góra (wys. 357 m n.p.m.). Centralnie ? kościół parafialny p.w. Św. Wojciecha, a niżej ? kompleks szkolny: Gimnazjum im. Ojca Ludwika Wrodarczyka (1999 r.) oraz Liceum Ogólnokształcące im. Powstańców Śląskich (1953 r.).
(Radzionków na pocztówce z 2001 roku wydanej przez firmę ?Rococo?.)

Księża Góra jest najwyższym wzniesieniem na Garbie Tarnogórskim. Na jej terenie zlokalizowany jest park, który powstał z inicjatywy Naczelnika gminy w okresie międzywojennym ? gen. Jerzego Ziętka, późniejszego wojewody katowickiego. W 1936 roku Ziętek otrzymał 5 tys. drzewek z majątku księcia Sapiechy ze Lwowa, które zostały zasadzone na terenie parku. Zainstalowano tam wtedy tor saneczkowy, strzelnicę sportową, grotę i lądowisko szybowców. Uważa się, że zagospodarowanie Księżej Góry było ?przymiarką? do budowy Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku z Chorzowie, ze słynnym stadionem, Planetarium i ZOO. Obecnie teren parku jest miejscem częstych spacerów Radzionkowian.

Do dziś jest żywa w moim Radzionkowie piękna legenda, w myśl której nauczał tu i chrzcił Św. Wojciech, zaś sama osada została nazwana od imienia jego przyrodniego brata Radzima ? Gaudentego, który towarzyszył głównemu patronowi Polski w misyjnej wyprawie do Prus.
W ujęciu historycznym Radzionków powstał na przełomie XIII i XIV wieku, na fali lokacji wsi i miast, na tak zwanym ?prawie niemieckim?, zaś nazwa wywodzi się od imienia zasadźcy.
Był nim więc najpewniej pradawny Słowianin o imieniu ? Radzion, Radzim lub Radzionek?
Pierwsza wzmianka o moim mieście pochodzi z 1326 roku i mówi o niejakim proboszczu Henryku, który nie płacił Stolicy Apostolskiej należnych podatków. Co ciekawe, owo ?nie płacenie? nie wynikało z biedy lub krnąbrności, ale z faktu, że mieszkańcy sami ufundowali świątynię, co do zjawisk częstych podówczas nie należało, więc zostali zwolnieni od innych opłat kościelnych. Dalsze dzieje miejscowości w średniowieczu pokrywa mrok tajemnicy, choć ciekawostką jest fakt, że około 1480 roku nabył ją znany polski dziejopis Jan Długosz.
Wiek XVI to za sprawą reformacji okres wyjątkowo burzliwy w historii miejscowości. W myśl zasady ?czyja władza tego religia?, radzionkowski kościół staje się protestanckim zborem a większość mieszkańców przechodzi na luteranizm.
W czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648) przez tereny Radzionkowa kilkakrotnie przechodziły wojska katolickie, jak i protestanckie. I jedne i drugie żyły na koszt miejscowej ludności, a reszty wojennej gehenny dopełniły głód i choroby.
W 1740 roku rozpoczęły się ?wojny śląskie?, które zadecydowały o obliczu nie tylko mojej miejscowości, ale całego Śląska, który odebrany Austrii przeszedł pod władanie Prus. Tym samym rozpoczął się okres rozwoju przemysłowego. Król Prus Fryderyk II nakazał też spisać obowiązki wsi wobec dworu, aby ukrócić samowolę właścicieli ziemskich. Tak oto w 1785 roku powstał – urbarz radzionkowski, najstarszy z istniejących do dziś dokumentów urzędowych.
W drugiej połowie XIX wieku w związku z jednoczeniem Niemiec dochodzi do przełomowych zmian w Radzionkowie. W 1868 roku przez wieś zaczyna przebiegać linia kolejowa łącząca Katowice z Wrocławiem. Nadto właściciel Radzionkowa, Hugo I Henkel von Donnersmarck rozpoczyna w 1871 roku budowę kopalni ?Radzionków? (Radzionkaugrube), a w 1884 roku huty cynku ?Łazarz? (Lazyhutte).
W 1872 roku rozpoczyna się budowa nowego, istniejącego do dziś, neogotyckiego kościoła. W 1904 roku wybudowano ratusz i założono wodociąg, a w 1908 roku dokonano elektryfikacji, większość ulic zyskała brukowaną nawierzchnię. Dotychczasowa wieś zmienia się w osadę przemysłową z murowanymi budynkami.
W latach I wojny światowej wielu mieszkańców zostało powołanych do niemieckiej armii.
Zginęło około 500. Po wojnie Radzionkowianie uczestniczyli aktywnie w trzech Powstaniach Śląskich (1919, 1920, 1921). Dwunastu z nich zginęło tylko w jednej z bitew III powstania pod Kalinowem.
20 marca 1921 roku odbył się na Górnym Śląsku ? plebiscyt, w którym ludność Radzionkowa gremialnie opowiedziała się za przynależnością do Polski. Ostatecznie, dzięki decyzjom międzynarodowym, osada w ramach autonomicznego województwa śląskiego została przyznana Polsce w 1922 roku.
Po wybuchu II wojny światowej, 3 września 1939 roku Radzionków został zajęty przez wojska hitlerowskie. Dokonano wysiedlenia ponad 2 tysięcy mieszkańców do Generalnej Guberni, a osada do początków 1945 roku została włączona do III Rzeszy jako Radzionkau. W wyniku terroru okupanta zginęło około 55 Radzionkowian. Podobny los spotkał pochodzących z Radzionkowa policjantów i oficerów, przynajmniej 8 z nich zostało zamordowanych w Twerze i Ostaszkowie.
Armia Czerwona wkroczyła do Radzionkowa 25/26 stycznia 1945 roku, rozpoczynając stopniowe instalowanie nowej władzy. W lutym 1945 roku doszło do wywózek radzionkowskich górników zatrudnionych w kopalni ?Bytom? do kopalń ukraińskiego Donbasu (1/3 nigdy nie powróciła do domu).
28 lipca 1951 roku ukazało się Rozporządzenie Rady Ministrów o nadaniu praw miejskich dla Radzionkowa.
Reforma administracyjna Polski wprowadzona w 1975 roku spowodowała, że w tym samym roku Radzionków utracił prawa miejskie na rzecz Bytomia, stając się jedną z jego licznych dzielnic.
22 lutego 1990 roku powstało Radzionkowskie Towarzystwo Społeczno ? Kulturalne, mające na celu odłączenia Radzionkowa od Bytomia. W swoim czasie była to najliczniejsza organizacja secesjonistyczna na Górnym Śląsku spośród miejscowości, gdzie próbowano odłączać się od miasta-molocha.
Dokładnie 1 stycznia 1998 roku przywrócono prawa miejskie Radzionkowowi.

urzad_miasta

Oficjalna strona internetowa Urzędu Miasta daje wgląd w najistotniejsze wydarzenia dziejące się w Radzionkowie.
http://www.radzionkow.pl/

ikonka_internetowa_tv_radzionkow

A pod tym adresem – życie Radzionkowa okiem kamery.
http://www.radzionkow.tv/r3Tradycja świętowojciechowej obecności w Radzionkowie zauważalna jest w wieluformach. Patron uwidoczniony jest w miejskim herbie a także w głównym ołtarzu radzionkowskiego kościoła.

Ołtarz główny – wykonany jest w drewnie, rzeźbiony w stylu neogotyckim w latach 1875-1880. W części centralnej tabernakulum. Mensa ołtarza wykonana jest z piaskowca z wmurowanym w dniu konsekracji kościoła relikwiarzem Św. Kosmy i Damiana. Nad tabernakulum znajduje się relikwiarz patrona miasta i parafii św. Wojciecha, we wnękach postacie aniołów.
Z prawej strony obrazu centralnego, we wnęce: figura Św. Piotra, z lewej zaś figura Św. Pawła. W górnej części, na podstawkach cztery figury świętych: Św. Cecylia, Św. Klara, Św. Wincenty i Św. Wawrzyniec. Na wysokości tronu znajdują się cztery płaskorzeźby aniołów.
W antependium – osadzona płaskorzeźba – Ofiara Melchizedeka. W części górnej, wśród wieżyczek zabytkowa figura Św. Jana Chrzciciela.

r4

Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Wojciecha w Radzionkowie

Pierwszy kościół w Radzionkowie został zbudowany około roku 1320, jednak na temat jego wyglądu nie mamy żadnych informacji. Domyślać się jedynie można, że był on drewniany i został zburzony w czasie najazdu husytów. Kolejna świątynia, tym razem murowana, została wybudowana między rokiem 1598 a 1619 i aż do 1629 roku znajdowała się w rękach protestantów. Kościół ten został zburzony w roku 1872, kiedy to rozpoczęto wznoszenie obecnej świątyni. Budowa zakończyła się w roku 1875, a jej efektem jest neogotycki kościół, który w latach osiemdziesiątych XIX wieku należał do najpiękniejszych i największych w okolicy (długość ? 55,92 m; szerokość ? 20,40 m; wysokość nawy głównej ? 15,85 m; wysokość wieży ? 61,42 m).
W poświęconej w 1875 roku świątyni zawisły odlane w 1870 roku ? trzy dzwony. Dwa z nich: ?Najświętsza Maria Panna (26 cetnarów) oraz ?Św. Wojciech? (13,5 cetnara) zostały skonfiskowane na cele wojenne w latach 1914-1918. Nowe dzwony z wrocławskiej odlewni Geittner poświęcono w 1920 roku. Niestety w 1942 roku i one zostały zdemontowane na potrzeby frontowe II wojny światowej. Kolejne dzwony ?służyły? świątyni od 1948 aż do 20 maja 2004 roku, kiedy to na wieży zainstalowano wspaniałe dzwony: ?Miłosierdzie Boże? (2400 kg), ?Św. ?Maryja ? Królowa Pokoju? (1450 kg), ?Św. Wojciech? (970 kg), ?O. Ludwik Wrodarczyk? (700 kg).
Jestem dumny, gdyż z Żoną dostąpiliśmy honoru bycia chrzestnymi tych imponujących dzwonów.

ikonka_parafia_sw_wojciecha

Klikając w ikonkę można odwiedzić stronę parafialną, która była pierwszą w Polsce witryną, zapewniająca bezpośredni udział w nabożeństwach za pośrednictwem radia i kamery internetowej.
http://www.parafia.radzionkow.pl/

r5

Ks. dr Józef Knosała, ?Parafja Radzionkowska. Jej dawniejsze i dzisiejsze stosunki?; Katowice 1926.

Tym, co buduje poczucie lokalnej przynależności jest historia spisana słowem ludzkim i pozostawiona potomnym ku refleksji. Widoczna powyżej książka, której oryginalny (niezmiernie rzadki) egzemplarz posiadam to kontynuacja i rozwinięcie, wydanej w 1908 roku, przez tego samego autora broszurki – „Kilka notatek ze starych dni Parafji Radzińskiej”. Pozycja ta stanowi pierwsze, bardzo rzetelne i staranne opracowanie dziejów Radzionkowa. Opisuje czasy od najstarszych do początków XX wieku. Oprócz ogromu wiadomości niewątpliwego uroku dodaje książce ? język, brzmiący już dziś nieco archaicznie.

ikonka_ks_jozef_knosalaKs. dr Józef Knosała (1878-1951), badacz radzionkowskich dziejów, historyk oraz autor wspomnianej książki był w latach 1922-1946 proboszczem tutejszej parafii.Więcej o Jego życiu.

ikonka_radzionkow_na_horyzoncieA dla zainteresowanych lista współczesnych opracowań na temat Radzionkowa:
http://www.radzionkow.pl/(…)

Trudno mówić o śląskiej tożsamości, bez uwzględnienia żywej religijności oraz przywiązania do tradycji. Podobnie było i jest w Radzionkowie, gdzie wszystkie najważniejsze wydarzenia parafialne i miejskie okraszane są obecnością kobiet – ?chopionek? w regionalnych strojach, a także mężczyzn w galowych mundurach górniczych lub ?chopskich? (gospodarskich).

chopionki

Radzionkowskie dziewczęta przed pielgrzymką do Piekar Śląskich w 1950 roku.
(J.A.Krawczyk, M.Minas, J.Wroński: ?Radzionków na starych fotografiach 1945-1959?; 2009)

Region bytomsko-tarnogórsko-gliwicki, do którego należał Radzionków, posiadał wspólny strój ludowy, zwany bytomskim (rozbarskim). Tworzyły go: ?kiecka? bez rękawów, rozpinana z przodu, biała, płócienna, ozdobiona koronkami bluzka (?kabotek?). Z przodu ?kiecki? ? jasny, jedwabny ?chiński fortuch? w pastelowe kwiaty. Na szyi korale (tylko w Radzionkowie ? żółte) z krzyżykiem ozdobionym zieloną kokardką. Strój uzupełniały liczne wstęgi (?szlajfy?) upinane pod szyją, pod koralami do wianka (?galanda?) i przewiązane w pasie.
Bardzo efektowny był też gospodarski strój męski. Gospodarz jadący wierzchem (?siodłok?) przywdziewał: kapelusz (?kania?), kamizelkę (?jakla?), specjalną chusteczkę wiązaną pod szyją (?jedwobka?), spodnie ze skóry jelenia (?jelynioki?) i do tego wysokie, skórzane buty.

ikonka_maly_slaskNa skalę europejską śląską tradycję kultywuje mający siedzibę w Radzionkowie Zespół Pieśni i Tańca ?Mały Śląsk?. Warto zapoznać się z pasją tych nadzwyczajnych, młodych ludzi.
http://www.malyslask.art.pl/

stroje_radzionkowskie

Więcej na temat ludowego stroju radzionkowskiego:
http://www.radzionkow.pl/(…)

A teraz widok z pocztówki? No cóż, rzecz normalna dla każdego Ślązaka, choć ten z 1910 roku jest jakby bardziej romantyczny?

kopalnia_radzionkow

Kopalnia ?Radzionków? (Radzionkaugrube).
Wydawca: Verlag Johann Lukowski, ok. 1910 rok.
(J.A.Krawczyk, M.Minas, J.Wroński: ?Radzionkowskie Pocztówki?; 2003)

Trudno być bezstronnym w opisywaniu Śląska, kiedy z pokolenia na pokolenie wyrasta się w otoczeniu ludzi mozolnej pracy – ludzi twardych. I nie ma w tym stwierdzeniu cienia patosu, a kto nie wierzy? Niech spróbuje – tylko – zjechać kopalnianą ?szolą? (windą) na poziom 850 metrów, albo jeszcze głębiej – potem pogadamy. Oczywiście, że każdy region Polski jest ojczyzną wspaniałych i pracowitych ludzi, jednak nie ulega dla mnie wątpliwości, że śląskie życie rodzinne naznaczone piętnem ? ostatniej szychty?, wyzwalało w nas dodatkowe pokłady ciepła i solidarności.
Później, ich swoistym owocem, stawały się postaci wyjątkowe.

ludwik_wrodarczykRadzionkowski kandydat na ołtarze
O. Ludwik Wrodarczyk OMI.

Warto poczytać o tym nietuzinkowym kapłanie:
http://www.wrodarczyk.com.pl/
http://www.gimnazjum.radzionkow.pl/(…)


karol_musiolRektor najstarszej polskiej uczelni ? prof. dr hab. Karol Musioł? to także Radzinczanin:
http://www.radzionkow.pl/(…)


eugeniusz_juretzkoRadzionkowski biskup w Kamerunie ? O. bp Eugeniusz Juretzko.

http://www.radzionkow.pl/(…)


Kolejnym wyznacznikiem śląskiej tradycji jest kultywowane od pokoleń przywiązanie do typowo regionalnych ? hobby. Znamy więc przede wszystkim: ?gołębiorzy? ? hodowców gołębi pocztowych, ale także: ?ptokorzy? ? hodowców ptaków śpiewających; ?kanarkorzy? ? hodowców wyłącznie kanarków; ?krolicorzy? ? hodowców królików; ?ryboków? ? wędkarzy; ?futerkorzy? ? hodowców nutrii lub szynszyli. Nie brakuje ich po dziś dzień.

Radzionków chlubi się też Osobami o pasjach wyjątkowych!

biblie

Burmistrz Radzionkowa, Pan dr Gabriel Tobor gromadzi różne wydania Biblii. W kolekcji tworzonej od prawie 30 lat znajdują się egzemplarze Pisma Świętego między innymi w takich językach jak: angielski, niemiecki, rosyjski, francuski, holenderski. Ponadto Autor posiada wydania Starego i Nowego Testamentu w rzadkich językach: esperanto, chińskim, greckim, malayalam, yiddish, a nawet w tok pisin. Kolorytu całemu zbiorowi (który podziwiałem osobiście na wystawie C. K. ?Karolinka?) dodaje zróżnicowana szata graficzna poszczególnych wydań.
http://www.karolinka.art.pl/(…)

muzeum_chlebaTwórcę ?Muzeum Chleba? – Pana Piotra Mankiewicza, zaliczyć należy do kolekcjonerów najwyższego szczebla. Wszystko zaczęło się od niewinnego „zbieractwa” i kupowaniu eksponatów na targach starości, ale gdy zbiory zaczęły zajmować coraz większą przestrzeń przyszła myśl o stworzeniu muzeum?jedynego tej specjalności w Polsce!
http://www.muzeum-chleba.pl/

czapki

Za sprawą dwóch pasjonatów, Panów – Jarosława Wrońskiego oraz Michała Giergiela możemy poszczycić się ?Radzionkowskim Internetowym Muzeum Czapek?:
http://czapki2.elp.pl/(…)

zapalki

Zapałki zwykłe standardowe, zwykłe z nadrukiem offsetowym, zapalające się o szorstką powierzchnię, reklamowe, ekstra duże i długie trójkąty, zniczowe, fajkowe i kominkowe? kilka tysięcy pudełek. Pan Piotr Tobór znany radzionkowski filumenista to kolejny kolekcjoner z klasą. Podziwiałem na wystawie!
http://www.karolinka.art.pl/(…)

krus

Prawdziwym specjalistą do wszelkich przedmiotów i pamiątek związanych z Radzionkowem w sensie historycznym jest Pan Waldemar Krus. Pochodzące z Jego zbioru notgeldy, pocztówki, fotografie i dokumenty wzbogaciły szereg wydawnictw poświęconych mojemu miastu.

tworcy_nieprofejonalni

W Radzionkowie nie brakuje też osób uzdolnionych plastycznie ? uznanych artystów oraz twórców nieprofesjonalnych: http://www.karolinka.art.pl/(…)

baczkowicz

Rzemieślnik ? Pasjonat to chyba najlepsza wizytówka Pana Tadeusza Bączkowicza sprawującego pieczę nad piekarnią, świętującą w 2010 roku 100-lecie istnienia:
http://www.karolinka.art.pl/(…)
http://www.radzionkow.pl/(…)

golebiarze

Gołębie i Śląsk? nierozerwalne.
http://www.pzhgp.radzionkow.pl/
http://www.lot.slask.pl/

Zdecydowana większość przedsięwzięć kulturalnych i artystycznych w Radzionkowie znajduje swoje miejsce w Centrum Kultury ?Karolinka?. Adres to wyjątkowy? Przyjazny wszystkim artystom, wystawcom i pasjonatom. Misją Centrum Kultury „Karolinka” jest, poza szeroko rozumianym upowszechnianiem kultury i sztuki, animowanie życia kulturalnego oraz rozwijanie amatorskiego ruchu artystycznego, a również współpraca z regionalnymi i ogólnopolskimi ośrodkami kultury, szkołami, przedszkolami, organizacjami pozarządowymi i społecznymi oraz firmami i przedsiębiorcami prywatnymi.

karolinka

Centrum Kultury ?Karolinka? http://www.karolinka.art.pl/

biblioteka

Umiłowanie literatury oraz budzenie ciekawości świata to przesłanie tej placówki:
http://www.biblioteka.radzionkow.pl/

Trudno wyobrazić sobie Śląsk bez sportu, a zwłaszcza piłki nożnej. Radzionków ma także swój udział w budzeniu sportowych emocji. Wszystko za sprawą klubu – Ruch Radzionków.

ruchradzionkow

Klub Sportowy Ruch Radzionków jest jednym z najstarszych na Górnym Śląsku, a także w Polsce. Powstał 14 sierpnia 1919 roku. Ciągle może liczyć na doping wiernych kibiców ? ?Cidrów? !
http://www.ruchradzionkow.com/

mosir

W mieście jest też ?coś? dla miłośników aktywnego wypoczynku:
http://www.mosir.radzionkow.pl/

********************

Rok 2010 został poświęcony promocji mojego miasta pod hasłem ?Radzionków ? miasto ludzi z pasją?. Bardzo cieszę się, że także moja pasja wpisuje się w tę kampanię.

Za komentarz do wspomnianej akcji pozwalam sobie zamieścić przesłanie Burmistrza Radzionkowa – Pana dr Gabriela Tobora zamieszczone w okolicznościowym folderze:

burmistrz_tekst